Afschalen van zorg in de wijk: ‘Laat het aan het team’

Hoe houd je de zorg in de wijk op peil ten tijde van corona, zeker als je organisatie toch al kampt met personeelstekorten? Wanneer is het veilig om iemand tijdelijk geen zorg te geven? Hoe voorkom je eenzaamheid en depressie onder je cliënten? Een wijkverpleegkundige, verzorgende IG en casemanager dementie vertellen over hun ervaringen. “Ik kan er ’s nachts wel eens van wakker liggen.”

De partner van een oudere mevrouw is een tijdje terug overleden. Ze zit middenin het rouwproces. Maar haar kinderen en kleinkinderen durven vanwege corona niet langs te komen. “Vóór de corona-epidemie hielpen wij haar twee keer per week met haar medicatie”, vertelt Elly Beunk, wijkverzorgende IG in de Achterhoek. “Dan kon ze haar verhaal in ieder geval even kwijt. Als dat opeens niet meer lukt, is dat verschrikkelijk lastig. Je wilt er gewoon naartoe.”

Compassiemoeheid

Gerben Jansen is casemanager dementie bij het Brabantse TWB Thuiszorg met Aandacht. “Soms denk ik ’s nachts wel aan bepaalde alleenstaande ouderen”, zegt hij. “Die kregen al weinig bezoek en nu komt er helemaal niemand meer. Zo is er een man van 92 die alleen de thuiszorg nog ziet en een neef. Als ik dan bij hem langskom, vraagt hij bijna smekend: ‘Wil je met mij over iets anders praten dan over zorg?’ Hij zit letterlijk om een praatje verlegen.

Cognitief gaan mensen sneller achteruit. De dagbesteding lag natuurlijk ook lang stil en is nog steeds minder beschikbaar. Die dagbesteding gaf partners van mensen met dementie de kans om even bij te tanken. Mantelzorgers hebben echt een knauw gekregen, merk ik. Ik kom mensen tegen die het bijna niet meer kunnen opbrengen om met hun partner om te gaan. Compassiemoeheid, noem ik het.”

Keuze uit twee kwaden

Sinds de eerste coronagolf ons land teisterde, staat de wijkzorg in Nederland extra onder druk. Op veel plekken moet zorg worden verminderd of afgezegd. Dat speelt ook bij Elly. “In het voorjaar werd een covid-team opgericht vanuit onze gewone teams en was er personeel nodig in het coronahotel. Dat betekende de overige zorg in de wijk afbouwen.”

Dit najaar zorgen besmettingen en de verplichte quarantaineperiode regelmatig voor flinke roosterproblemen. Elly vertelt over de massale personeelsuitval bij haar organisatie in oktober. “Flexkrachten, detacheringsbureaus, álles is ingezet om het rooster rond te krijgen. Bij milde klachten die op corona kunnen duiden, kreeg je de vraag om toch maar door te werken. Een keuze uit twee kwaden. In zulke situaties kun je niet anders dan de zorg tijdelijk afschalen. Het gebeurt alleen niet meer op voorhand, zoals in het voorjaar.”

Maar dan dringen zich ingewikkelde keuzes op. Bij wie ga je op huisbezoek en waar kan het ook met een telefoongesprek? Kan een mantelzorger de zorg overnemen? Gerben Jansen benadrukt hoe belangrijk het is dat zorgprofessionals hier een bepalende stem in hebben en dat er geen beslissingen van hogerhand worden genomen. “Wij kennen de cliënten. Wij weten wie zich nog het best kan redden en wie de zorg echt nodig heeft. Laat het daarom aan het team en bepaal niet als manager: alle cliënten gaan van drie douchebeurten naar twee per week. Bij onze organisatie verloopt het prima.”

Samen lopen

Zelf overtuigde hij TWB ervan dat ook casemanagement dementie essentiële zorg is. “Niet in de zin van aankleden en wondzorg bijvoorbeeld. Maar ik bied wel de broodnodige geestelijke bijstand en begeleiding aan mensen met dementie en hun mantelzorgers. Juist nu met covid, waar mensen met dementie weinig van begrijpen. Dat beïnvloedt hun gedrag, wat nog zwaarder is voor de mantelzorgers.”

Deels kan die begeleiding telefonisch, als de situatie stabiel is of als er ook andere zorgverleners langsgaan. Zo niet, dan gaat Gerben op huisbezoek. Hij zoekt bovendien creatieve oplossingen: “Eén meneer ging altijd wandelen met een oudere vrijwilliger en meerdere keren per week naar de dagbesteding. Dat viel stil, wat lichamelijke achteruitgang veroorzaakt. In plaats van het gesprek aan tafel praat ik nu met hem tijdens een wandeling en iemand van de dagbesteding zoekt hem thuis op om samen te lopen.”

Elly: “Tijdelijk afschalen gebeurt altijd in goed overleg met het team. Je kijkt: is het wel veilig om iemand even geen zorg te geven? Ze hebben die zorg immers niet voor niets. Sommige mensen zijn erg alleen, wij kwamen hen dagelijks helpen met douchen en aankleden. Dat wordt dan teruggebracht naar drie keer per week. Het geeft geen fijn gevoel, maar je weet: ze redden het wel. Bij anderen blijf je gewoon komen. Zoals een mevrouw die depressief is en veel moeite heeft met de dag indelen. Als er geen verzorgende komt, blijft ze de hele dag in bed liggen. Ja, ze kan best zelf haar boterham smeren. Maar ze zal haar medicatie niet meer nemen en de depressie zal erger worden. Dat is onverantwoord, je weet niet wat er dan gebeurt.”

Gezellig én nodig

Anneleen van Osta is wijkverpleegkundige, collega van Gerben bij TWB Thuiszorg met Aandacht. Ze prijst zich gelukkig dat de zorg echt afschalen bij hun organisatie nog niet nodig is gebleken. Haar takenpakket veranderde wel. “Ik ben lid van het viraal team, dat cliënten met corona of een verdenking daarvan verzorgt. We testen ook mensen thuis die niet in staat zijn om naar de teststraat te gaan.

Dat komt bovenop de andere werkzaamheden. Het maakt dat je nu een stuk flexibeler moet zijn: we kijken onderling wie er wanneer virale diensten kan draaien, wie dan de reguliere huisbezoeken kan overnemen enzovoorts. Ook in het weekend en ’s avonds. Maar we stellen daarnaast prioriteiten: zorgevaluaties worden bijvoorbeeld tijdelijk geparkeerd, die hebben nu geen voorrang.”

Dilemma's

Hoewel ze zelf niet actief zorg afschaalt, zetten cliënten wel regelmatig zelf de zorg stop. “Ze vinden het eng, willen de kans op besmetting beperken”, zegt Anneleen. “Een mantelzorger neemt het dan over, maar dat kan risico’s met zich meebrengen. Bijvoorbeeld als iemand steunkousen moet dragen en zegt: ‘Daar heb ik geen zin in.’ Wat doet die mantelzorger dan? Dat raakt voor ons wat meer uit zicht. Met een verhoogd risico op oedeem en wonden.”

Ze geeft nog een voorbeeld. Een man met autisme, die inwoont bij zijn moeder. Hij is bang voor corona, dus wil voorlopig geen zorgmedewerkers meer in huis. “Dat is een dilemma, want eigenlijk willen we hen niet uit het oog verliezen. Kan hij die zorg wel aan zijn moeder geven? In dit geval hebben we aan de bel getrokken bij een dochter en houden we ook met haar geregeld telefonisch contact. Telefonische monitoring is in al dit soort situaties essentieel.”

Eenzaamheid is groot

Elly noemt uitgebreide telefoongesprekken, al dan niet via beeldbellen met een versimpelde iPad, een uitkomst. “Je vraagt goed door hoe het gaat en de cliënten hebben even een praatje. Soms zit je best een tijdje aan de telefoon. Gezellig, maar ook heel nodig voor bijvoorbeeld die mevrouw in rouw.” Ook Gerben heeft goede ervaringen met bellen. “Als je aan iemands stem hoort dat er meer aan de hand is, ga je alsnog fysiek langs. Beeldbellen werkt trouwens niet bij mensen met dementie, dat vinden ze maar verwarrend.”

Graag doet hij nog een oproep aan iedereen, zorgprofessional of niet. “Laten we in deze donkere dagen nog wat meer omkijken naar ouderen die alleen zijn. De eenzaamheid is zo groot.”

Bron: V&VN Magazine 5-2020 | Tekst: Angélique van Beers | Beeld: Arnold Reyneveld